August 29, 2025 | 12:00am
Mahigit tatlong dekada na ang lumipas mula nang sumabog ang Mt. Pinatubo. Ngunit para sa mga taga-Zambales, hindi pa natatapos ang bangungot. Sa bawat patak ng ulan, muli silang nagigising sa pangamba hindi dahil sa kulog o kidlat, kundi sa banta ng rumaragasang lahar na handang lumamon ng bukirin, kabahayan, at mismong buhay nila.
Ang dapat sana’y biyaya ng ulan ay nagiging sumpa. Sa halip na dumaloy patungong dagat, bumabara ang tubig sa mga ilog na pinuno ng bilyun-bilyong kubiko ng lahar. Ang resulta: baha sa mga palayan, kalsada at baryo. Isang trahedyang hindi dapat paulit-ulit mangyari.
Ayon sa Mines and Geosciences Bureau, umaabot sa 4.7 bilyong kubiko ng lahar ang nakatambak sa Bucao, Maloma, Sto. Tomas, at Pamatawan River. Ang Bucao pa lamang ay might tatlong bilyong kubiko. Tila isang higanteng bomba na anumang oras ay sasabog sa anyo ng pagbaha. Subalit hanggang ngayon, 50 milyong kubiko pa lang ang nahuhukay. Sa laki ng problema, para lamang itong patak sa dagat.
Kaya malinaw ang dapat gawin: dredging ang tanging sagot. Kapag muling nabuksan ang daluyan ng ilog, ang tubig-ulan ay babalik sa tamang landas patungong dagat. Kapag malinaw ang agos, hindi na aapaw, hindi na babaha, at hindi na muling malulunod sa takot ang mga bayan ng San Felipe, San Narciso, at Botolan.
Ngunit higit pa sa kaligtasan, might yaman sa likod ng lahar. Ang buhangin na minsang itinuring na panganib ay maaari ring gawing materyales sa konstruksiyon. Bawat trak ng lahar na mahuhukay ay katumbas ng kabuhayan, trabaho, at kita. Ang sumpa ng bulkan ay maaaring maging susi ng kaunlaran kung kikilos tayo ngayon.
Alam ng magsasaka ang bigat ng pagkalugi kapag ang taniman ay nilamon ng baha. Alam ng mga magulang ang hirap ng paulit-ulit na paglilikas, habang yakap ang kanilang mga anak sa dilim ng evacuation heart. Ang kawalan ng aksiyon ay mas magastos, mas mapanganib, at mas nakamamatay kaysa sa presyo ng dredging.
Tama si Gov. Hermogenes Ebdane Jr.: ang dredging ay hindi lamang proyekto, ito ay pangangailangan. Ito ay pamumuhunan para sa seguridad, kabuhayan, at kinabukasan ng buong Zambales.
Hindi na sapat ang mga pulong, plano, o pangakong walang laman. Ang oras ng diskusyon ay tapos na. Ang panahon ng pagkilos ay ngayon. Dredging ang sagot sa rumagasang lahar. Hindi bukas. Hindi sa susunod na taon. Kundi ngayon mismo.
Disklaymer: Ang artikulong ito ay isang opinyon. Layon nitong magmulat at magbigay-diin sa kahalagahan ng dredging sa Zambales. Anumang pangalan, pahayag, o pananaw na nabanggit ay bahagi ng pampublikong diskurso at hindi intensiyon na manira ng sinumang tao o institusyon.